421- درره جانانه
ما درس سحر در ه ميخانه نهاديم محصول دعا در ره جانانه نهاديم
د رخرمن صدزاهد عاقل زند آتش اين داغ كه ما بر دل ديوانه نهاديم
سلطان ازل گنج غم عشق به ماداد تا رو درين منزل ويرانه نهاديم
در دل ندهم ره پس از ين مهر بتان را مهرلب او بردراين خانه نهاديم
چون ميرود اين كشتي سر گشته كه آخر جان در سراين گوهريكدانه نهدايم
المنه لله كه چو مابي دل ودين بود آنرا گه خرد پرور و فرزانه نهاديم
قانع به خيالي زتو بوديم چوحافظ يارب چه گداهمت و بيگانه نهاديم
توضيحات :
معني بيت 1( ما تدريس و علم و آموزي رو دعاي سحر گاهي را ترك كرديم و به ميخوارگي افتاديم و دعاي چند ساله را با شراب عوض كرديم و آنها را د راه جانان فدا كرديم ) داغ ( داغ عشق) دل ديوانه ( دل پر از سوز عشق ) معني بيت 2( اگر اين داغ عشقي كه ما در دل داريم به خرمن صد زاهد عاقل هم بيفت آنر ا آتش مي زند ) سلطان ازل ( خداوند جهان ) منزل ويرانه ( اين دنيا ) مهر بتان ( محبت زيبا رويان ) مهر لب ( نشان و مهر او ر بردر اين خانه زديم ) خرقه ( لباس صوفيانه ) منافق ( رياكا ر9 شيوه رندانه ( را ه و رسم پاكبازي ) بنياد ( اساس ) اين كشتي سرگشته ( كشتي زندگي ) گو هر يكدانه ( جواهر بي مانند ) آخر ( چگونه ) معني بيت 6( كشتي زندگي چگونه در درياي سرگشتگي پيش مي رود و ما جان عزيز را در پيدا كردن يگاه مقصود فدا كرديم و موفق نشديم ) المنه الله ( منت و سپاس خداي را ) خرد پرور ( عاقل ) فرزانه ( دانا )
نتيجه تفال :
1- خواجه در بيتهاي 6-7-8- به ترتيب فرمايد ( اين كشتي سرگشته زندگي چگونه مي تواند از اين جا برود در حاليكه جان را در سر عشق و محبت آن گوهر يكدانه گذاشتيم )( منت خداي را آن كسي كه ما او را عاقل و فرزانه مي دانستيم مانند خودمان عاشق و بي دين بود و رسوايعالم شد )( چون حافظ تنها به خيالت قانع و راضي بوديم اي خدا چه گدا همت و بيگانه سرشتيم زيرا وقتي شايستگي وصال باشد با خيالش قانع شدن نشانه دنائت و پس تي است و سزاوار نمي باشد ) خود تفسير كنيد
2- انجام اين نيت بسيار زود است و اصولاً چون شما شخصي كم حوصله و عجول مي باشيد توقع داريد تمام كارها بروفق مراد و درخواستتان انجام گيرد د رحالي كه اين وضع براي هيچ كس حتني صاحبان قدرت نيز نمي تواند به وجود آيد
3- اگر از اين فكر صرف نظر كنيد يا فعلاً آن را دها كرده وبه زمان ديگر موكول سازيد هم خود را راحت كرده ايد و هم نيرويتان را صرف پيشرفت و ترقي خواهيد ساخت زيرا مقدمات اين نيت كاملاً فراهم نمي باشد و هر چيزي مقدماتي دارد كه بايد فراهم شود
4- به زودي ملاقات مهمي خواهيدداشت كه بر اثر آن زندگي جنابعالي تغييرات كلي خواهد نمود پس لطفاً عجله نكنيد
5- مسافرتي مهم در پيش داريد كه سودمند مي باشد كسي از سما رنجيده خاطر است هرچه زودتر دل وي را به دست آوريد مسافر حالش خوبست ولي كارش تا مدتي طول خواهد كشيد
6- فرزندم آنكه نگاهش را به آينده پرتاپ م يكند دانه هاي كوچك درختان بارودر و تاور را مي تواند ببيند ولي آنكه امروز را نگاه م يكند برگ كو چك و خشك را نظاره خواهد كر د شما از كدام دسته ايد
7- فرزندم امواج و اينترنت شما را شيدا م يكنند ولي عاقل نمي سازند زيرا از آن طرف سيم خبر نداريد
کمی بیشتر در خصوص غزل بدانید :
شرح غزل :
معانی لغات غزل (371)
درس سحر : درس سحـرگاهی و مـباحثـه یی کـه طـلاب به هنـگام سحـر پس از دعـا و نمـاز بـه آن مشغـول مـی شوند .
محصول دعا : حاصل و ثواب نماز و دعای سحری .
این داغ : داغ عشق، کنایه از داغ کردن و سوزانیدن موضع به منظور علامت گذاری با آهن تفته و در این جا داغ کردن دل با آتش عشق منظور است .
سلطانِ ازل : خالق متعال، آفریننده کاینات که در روزِِ بی زمانِ ازل جهان و جهانیان را بیافرید .
منزل ویرانه : کنایه از دنیا .
بُتان : زیبا رویان .
مُهر : نشان، علامت .
منافق : دو رو، مزوّر، کسی که ظاهرش با باطنش فرق دارد .
بنیاد : اساس کار .
از این شیوه رندانه : بر این شیوه رندان .
چون می رود : چگونه حرکت می کند ، چگونه سیر می کند .
سر گشته : بی هدف .
این کشتی سر گشته : مراد کشتی حیات و عمر انسان است .
گوهر یکدانه : مروارید یکتا، کنایه از گوهر مقصود و کشف مبداء آفرینش و شناخت ذات متعال.
اَلمِنَّۀ لله: سپاس خدای را .
بی دل و دین : دل و دین باخته، دین و دل از دست داده .
گداهمت : کم همتّ، کوتاه همتّ .
بیگانه نهاد : نا آشنا به ذات مبداء و بی معرفت به اصل .
معانی ابیات غزل (357)
1) ما درس و بحث سحرگاهان را در راه میکده عرفان و خاصل دعا و نماز صبحگاهی را در راه معشوق فدا کردیم .
2) این آتش سوزناک عشقی را که ما بر دل دیوانه زدیم، شعله در خرمن پارسایی صد زاهد خردمند افکنده و آن را آتش خواهد زد .
3) از روزی که رو به سوی این ویران سرای دنیا کردیم، آفریننده ازلی گنج گرانبهای غم عشق را به ما ارزانی داشت .
4) از این پس مهر و محبّت زیبا رویان دیگری را در دل خود راه نخواهم داد . دَرِ این خانه را با نقش لب محبوب خود مُهر و موم کرده ام .
5) بیش از این نمی توان به صورت منافقان در خرقه زهد به سر برد ما اساس کار را بر این شیوه رندان بنا کردیم که یکرنگ باشیم .
6) این کشتی سر گردان عمر چه مسیری را می پیماید که ما عاقبت جان خود را بر سر تحصیل آن مروارید یکتای مقصود از دست دادیم .
7) خدای را شکر که معلوم شد کسانی را که ما عاقل و فرزانه به حساب می آوردیم مانند ما دین و دل از دست داده بودند .
8) مانند حافظ ما به خیالی از تو قناعت کردیم ( و در راه طلب سعی و عمل نداشتیم) خدایا ما چقدر کم همّت و نا آشنا به راه و روش و اساس کار سیر و سلوکیم .
شرح ابیات غزل (357)
وزن غزل : مفعول مفاعیل مفاعیل مفاعیل
بحر غزل : هزج مثمّن اخرب مکفوف مقصور
*
آن دسته از سالکان راه حقیقت و عارفان گنج معرفت که دارای طبع منظوم و در کار شعر و شاعری سابقه ایی معلوم دارند ، در مسیر سیر و سلوکِ خود، گاه زبانشان به سخنِ منظوم باز و نکته پرداز شده و دیگران را که شیفته مسافران این مسیرند ، از برداشتهای ذهنی خود در هر مرحله آگاه می کنند .
حافظ در این غزل که در سالهای آخر عمر و دوره کمال خویش سروده نگاهی به کارنامه ی زندگی خود می اندازد و به طور سر بسته و اختصار در هشت بیت چکیده و فشرده اعمال و رفتار عارفانه خود را باز گو می کند و تفسیر این ابیات قریب به این مضمون خواهد بود :
ما سال ها به دنبال درس و مباحثه و تعلیم علوم مدرسه یی بودیم و عمری بر سر اینکار نهادیم تا آن که بر ما روشن شد که از این مسیر، راه به جایی نمی بریم . به ناچار درس و بحث سحرگاهان را در راه میکده عرفان و حاصلِ دعا و نماز صبحگاهی را در راه معشوق و محبوب فدا کردیم و ما حصل کلام آنکه ما راه دل و اشراق را برگزیدیم . این کاری را که ما انجام دادیم ، کاری بس خطیر و شجاعانه بود و ما آتشی را در دل مشتاق خود روشن کردیم که آن آتش قادر است که خرمن زهد و عبادت صد ها زاهد عاقل را یکجا بسوزاند چه رسد به خودِ من .
این اقدامات ما بدین سبب بود که خدای متعال از روز ازل در نهاد ما نور عشق را به ودیعت نهاده بود و همین عامل و موهبت ما را به سوی راه صحیح کشانید و من از این پس در دل خود هیچگونه علاقهِ دنیوی و مهر و محبّت زیبارویان را راه نخواهم داد زیرا دَرِ این خانهِ دل من، با مُهرِ مِهًر و محبّتِ محبوب ازلی و مقصود ابدی مُهر و موم شده است .
چنین بود حال من که خرقه زهد و تقوی و عابدانه خود را از تن بدر آورم زیرا بیش از این نمی توانستم به صورت افراد ریاکار و منافق رویِ با طنم به سوی محبوب ازلی و روی ظاهرم به قیودات و اعمال و رفتار مقلّدانه باشد . کاری رندانه کردم و شیوه یکرنگی عاشقان را در پیش گرفتم و از این پس دل و زبان و ظاهر و باطنم یکی است .
در حال حاضر، من در پی صید مروارید حقیقت در این دریای بی انتهای خلقتم و نمی دانم کشتی عمر من در این دریا چگونه و تا کجا به حالت سرگشتگی مرا به پیش خواهد برد که در اشتیاق تحصیل مروارید حقیقت عنقریب است که جان خود را از کف بدهم .
امّا چیزی که مرا دل خوش می دارد این است که آن زاهد عابد را هم که ما در اوّل عاقل و فرزانه به حساب می آوریم ، مثل ما در راهی که پیش گرفته بود به جایی نرسیده است . قصور و عیب از ماست چرا که ما به خیالی از تو خوش بوده و عمدری را در خیال به سر بردیم بدون اینکه آستین همّت را بالا و دامن کوشش را به کمر زنیم و در راه سیر و سلوک بیش از این کوشا و پویا باشیم و اگر چنین بودیم بی شک به مبداء نور خالق ازل و ابدِ تو دست می یافتیم .
حافظ چنین اندیشه ایی را در سر داشته و در این غزل باز گو کرده است .
وزن غزل: مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف)
۱ ما درس سحر را فدای میخانه کردیم ؛ آنچه از راه دعا به دست آورده بودیم فدای معشوق کردیم.
در راه چیزی نهادن : فدای چیزی کردن ، خرج چیزی کردن .
با توجه به اینکه طلاب هنگام سحر بعد از دعا حلقه درس تشکیل می دادند، از درس و دعای سحر هر دو یاد می کند، که یکی را فدای میخانه و دیگری را فدای محبوب کرده است.
۲ داغ سوزناکی که بر دل دیوانه خود گذاشته ایم ، محصول زهد صد زاهد خردمند را آتش خواهد زد.
خرمن صد زاهد عاقل : آنچه صد زاهد عاقل از زهد و عبادت خود ثواب اندوخته وانباشته اند.
داغ : سوزان ، سوختگی موضعی از بدن با آهن تافته.
می گوید دل ما دیوانه بود ، ناچار برای معالجه آن را با آتش عشق داغ کردیم و حرارت این داغ آنقدر است که می تواند محصول زهد صد زاهد عاقل را یک جا بسوزاند.
مقصود اینکه زاهدان بر عقل تکیه دارند و از سوز عشق بی خبرند ؛ اگر از گرمایی که عشق در دل ما پدید آورده آگاه شوند چنان شیفته آن خواهند شد که زهد خود را بر باد دهند – حرارت عشق ما خرمن زهد زاهدان را می سوزاند.
۳ از زمانی که به سوی این منزل ویرانه رهسپار شده ایم ، سلطان ازل – خالق ازل – غم عشقی را که گنجی گرانبهاست به ما داد.
از منزل ویرانه مراد این جهان است. می گوید از وقتی که به جهان آمدهایم خداوند غم عشق را در دل ما آفرید.
گنج در ویرانه است و جهان ویرانه ، و گنجی که در ویرانه جهان یافت می شود غم عشق است ، که خدا آن را به آدم داد . مجموعاً اشاره به آیه «انا عرضنا …»[۱] دارد.
۴ مُهر لب محبوب را بر در خانه دل گذاشتیم و چنین است که بعد از این مهر زیبا رویان را به دل راه نخواهیم داد.
لب و دهان محبوب را به مناسبت سرخی وکوچکی و ظرافت به مُهر خاتم یعنی مُهر ی که بر انگشتر عقیق نقش می کنند ، تشبیه کرده ، می گوید با این مُهر در خانه دل را مُهر و موم کرده ایم؛چنین است که دیگر محبتی در آن رته نخواهد یافت؛ و مُهری که لب می زند بوسه است.
حاصل معنی اینکه از وقتی از لب معشوق بوسه ای دریافته ام دلم منحصراً به او توجه دارد و کسی دیگر را در این خانه راه نیست.
۵ بیشتر از این نمی توان با حالت تزویر و دورویی در خرقه زهد زندگی کرد ؛ ما اساس زهد را از این روش رندانه بر انداختیم.
نهادن در این بیت به معنای انداختن و فرو افکندن آمده است : «عاقل چو خلاف اندر میان آید بجهد و چون صلح بیند لنگر بنهد» .[۲]
می گوید بیش از این نمی توان در خرقه زهد تزویر و دورنگی کرد، این روش کار منافقان است. ما بنیاد این روش را زیرکانه را برانداختیم.
وجه دیگر معنی اینکه ما در خرقه زهد بسیار نفاق و دورنگی کرده ایم چنانکه بیش از آن نمی توان منافق بود – ولی بنیاد زهد ما بر این شیوه نهاده شده و این شیوه رندانه است که بر ظاهر صوفی یا زاهد باشیم و در خفا دورنگی کنیم.
این است آنچه مجموعاً در معنی بیت به نظر رسید.بیشتر نفهمیدم.
۶ این کشتی سرگشته چگونه حرکت می کند که سر انجام؛جان خود را فدای آن مروارید یکدانه کردیم.
گوهر یکدانه مرواریدی است که به تنهایی در صدف پرورده می شود و از این جهت درشت تر و زیباتر است،دُرّ یتیم.
می گوید معلوم نیست این کشتی بی هدف چگونه حرکت می کند ، که ما برای به دست آوردن آن مروارید گرانبها جان خود را از دست دادیم.
۷ شکرخدا که آن کسی را که عاقل و فرزانه لقب دادهبودیم مانند ما دل و دین نداشت – او هم مثل ما پرهیزگار نبود.
۸ مانند حافظ به خیالی از تو قناعت کردیم ؛ خدایا چه همت کوتاه و سرشت بیگانه ای داریم.
بر اساس این فرض که رسیدن به معشوق احتیاج به کوشش و همت بلند دارد،می گوید ما به خیال – یعنی تصویر چهره تو در ذهن خود – قانع بودیم ، چنین بود که کوششی برای وصال نکردیم ؛ پس همت بلند نداشتیم و گدا همت بودیم. همچنین فطرتاً دیر آشنا والفت ناپذیر بودیم. پس علت نرسیدن ما به وصال معشوق در درجه اول کوتاه همتی و سستی ودر درجه دوم سرشت بیگانه دیر آشنای ما بود.
————————————————————————————————–
[۱] آیه ۷۲، سوره الاحزاب (۳۳).
[۲] سعدی ،… گلستان… به نقل از دهخدا ، لغت نامه (ذیل نهادن).
غزل به قلم علامه قزوینی :
ما درس سحر در ره میخانه نهادیم محصول دعا در ره جانانه نهادیم
در خرمن صد زاهد عاقل زند آتش این داغ که ما بر دل دیوانه نهادیم
سلطان ازل گنج غم عشق به ما داد تا روی در این منزل ویرانه نهادیم
در دل ندهم ره پس از این مهر بتان را مهر لب او بر در این خانه نهادیم
در خرقه از این بیش منافق نتوان بود بنیاد از این شیوه رندانه نهادیم
چون می‌رود این کشتی سرگشته که آخر جان در سر آن گوهر یک دانه نهادیم
المنه لله که چو ما بی‌دل و دین بود آن را که لقب عاقل و فرزانه نهادیم
قانع به خیالی ز تو بودیم چو حافظ یا رب چه گداهمت و بیگانه نهادیم
غزل به قلم شاملو :
#####
غزل به قلم الهی قمشه ای :
#####
غزل به قلم عطاری کرمانی :
ما درس سحر در ه ميخانه نهاديم محصول دعا در ره جانانه نهاديم
د رخرمن صدزاهد عاقل زند آتش اين داغ كه ما بر دل ديوانه نهاديم
سلطان ازل گنج غم عشق به ماداد تا رو درين منزل ويرانه نهاديم
در دل ندهم ره پس از ين مهر بتان را مهرلب او بردراين خانه نهاديم
چون ميرود اين كشتي سر گشته كه آخر جان در سراين گوهريكدانه نهدايم
المنه لله كه چو مابي دل ودين بود آنرا گه خرد پرور و فرزانه نهاديم
قانع به خيالي زتو بوديم چوحافظ يارب چه گداهمت و بيگانه نهاديم
غزل را بشنوید :
#####
کلیپ های مرتبت با غزل :
#####
#####
#####
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر